Văn hóa Nhật Bản: 10 phong tục hay giúp bạn "sống như người bản địa"

Văn hóa Nhật Bản là phức tạp, tinh tế, nơi sự tôn trọng, kỷ luật và vẻ đẹp hài hòa được đặt lên hàng đầu. Hiểu được những quy tắc ứng xử bất thành văn giúp du khách tránh được những tình huống khó xử và thực sự kết nối với con người và đời sống nơi đây. Để đào sâu hơn vào tầng ý nghĩa của chúng, những cuốn sách chuyên khảo về văn hóa Nhật Bản tại Vanlangbooks sẽ là nguồn tư liệu vô giá, mở ra cánh cửa thấu hiểu một trong những nền văn hóa độc đáo nhất thế giới.

10 nét văn hóa Nhật Bản đặc sắc cần biết

Văn hóa cúi chào (Ojigi)

Cúi chào, hay Ojigi, là nghi thức giao tiếp phi ngôn ngữ quan trọng bậc nhất trong đời sống người Nhật. Nó không đơn thuần là một hành động chào hỏi, mà là sự cô đọng của lòng tôn trọng (sonkei), sự biết ơn (kansha), và lời xin lỗi (owabi). 

Nghi thức này có ba cấp độ chính, phân biệt dựa trên góc cúi và bối cảnh giao tiếp. 

• Cấp độ thấp nhất là Eshaku: cúi khoảng 15 độ, thường dùng khi chào hỏi bạn bè, đồng nghiệp cùng cấp hoặc những người đã quen biết. Đây là kiểu chào thân mật, nhanh gọn. 
• Cấp độ thứ hai là Keirei (kính lễ): cúi khoảng 30 độ, thể hiện sự trang trọng và tôn trọng rõ rệt. Keirei được dùng khi gặp gỡ khách hàng, đối tác, hoặc cấp trên. 
• Cấp độ cao nhất và trang trọng nhất là Saikeirei (tối kính lễ): cúi sâu từ 45 đến 90 độ, dùng để thể hiện lòng biết ơn sâu sắc hoặc lời xin lỗi chân thành nhất. 

Đối với người nước ngoài, một cái gật đầu nhẹ nhàng kèm theo nụ cười và ánh mắt thân thiện cũng đủ để tạo ấn tượng tốt đẹp, cho thấy bạn đang nỗ lực tôn trọng văn hóa của họ.

Phong tục tặng quà (Omiyage)

Trong xã hội Nhật Bản, tặng quà không chỉ là một hành động tùy hứng mà là một nghi thức xã hội quan trọng, một công cụ để duy trì và củng cố các mối quan hệ. Quà tặng có nhiều loại, nhưng phổ biến nhất với du khách là Omiyage (お土産). 

Nghệ thuật tặng quà ở Nhật không chỉ nằm ở giá trị món quà, mà còn ở cách thức trao tặng. Việc gói quà được coi trọng không kém gì bản thân món quà. Người Nhật có cả một nghệ thuật gói quà bằng vải lụa gọi là Furoshiki. Một món quà được gói cẩn thận, tinh tế thể hiện sự chu đáo và trân trọng của người tặng. 

Khi trao và nhận quà, người Nhật luôn dùng cả hai tay, một hành động thể hiện sự tôn trọng tuyệt đối. Sau khi nhận quà, một quy tắc bất thành văn là không mở nó ra ngay trước mặt người tặng, trừ khi được họ gợi ý. 

Quy tắc trên bàn ăn 

Văn hóa ẩm thực Nhật Bản (washoku) nổi tiếng thế giới không chỉ vì hương vị mà còn vì những quy tắc ứng xử vô cùng tinh tế trên bàn ăn. Trước khi ăn, người Nhật sẽ chắp tay và nói "Itadakimasu" (いただきます), có nghĩa là "Tôi xin nhận bữa ăn này". Đây là lời cảm ơn gửi đến tất cả những người đã góp phần tạo ra món ăn, từ người nông dân, ngư dân đến người đầu bếp. Sau khi ăn xong, họ cũng chắp tay và nói "Gochisousama deshita" (ごちそうさまでした) để thể hiện sự trân trọng và khen ngợi bữa ăn ngon.

Tuyệt đối không được cắm đũa thẳng đứng vào bát cơm, vì đây là hình ảnh liên tưởng đến bát hương trong tang lễ, một điều tối kỵ. Bạn cũng không nên dùng đũa của mình để gắp thức ăn trực tiếp cho người khác (hành động này cũng liên quan đến nghi thức gắp xương cốt sau khi hỏa táng). 

Nếu muốn chia sẻ thức ăn, hãy đặt nó vào một đĩa riêng. Một điểm thú vị là khi ăn các loại mì như ramen hay soba, việc tạo ra tiếng "sụp soạp" không bị xem là bất lịch sự. Ngược lại, nó được coi là một lời khen, cho thấy món mì rất ngon và bạn đang thưởng thức nó một cách nhiệt tình.

Văn hóa cởi giày dép

Quy tắc cởi giày trước khi vào nhà của người Nhật bắt nguồn từ quan niệm về sự sạch sẽ và ranh giới rõ ràng giữa không gian bên ngoài (soto - được cho là không sạch sẽ) và không gian bên trong (uchi - sạch sẽ, riêng tư). Khi đến nhà một người Nhật, bạn sẽ thấy khu vực cửa ra vào có một bậc thềm thấp gọi là genkan (玄関). Đây chính là nơi bạn phải cởi giày và để lại.

Sau khi cởi giày, bạn sẽ bước lên bậc thềm và đi dép đi trong nhà (surippa) đã được chủ nhà chuẩn bị sẵn. Bạn phải đổi sang đôi dép khác khi vào toilet và đổi lại dép đi trong nhà khi ra ngoài. Quy tắc cởi giày không chỉ áp dụng ở nhà riêng mà còn ở nhiều nơi khác như một số nhà hàng truyền thống, ryokan (nhà trọ kiểu Nhật), và đặc biệt là trong các ngôi đền, chùa.

Giữ im lặng nơi công cộng

Nếu có một triết lý sống xuyên suốt xã hội Nhật Bản, đó chính là meiwaku wo kakenai (迷惑をかけない), tức là "không làm phiền người khác". Triết lý này thể hiện rõ nét nhất ở các không gian công cộng. Trên tàu điện, xe buýt, trong thư viện hay bệnh viện, bạn sẽ nhận thấy một không gian yên tĩnh đáng kinh ngạc. Người Nhật tránh nói chuyện điện thoại, trò chuyện lớn tiếng, hoặc nghe nhạc mà không dùng tai nghe.

Hành động này là biểu hiện cao nhất của sự tôn trọng không gian chung và sự thoải mái của những người xung quanh. Ngay cả trẻ em Nhật cũng được dạy từ nhỏ về quy tắc này. Đối với du khách, việc tuân thủ sự im lặng này sẽ giúp bạn hòa nhập và được người dân địa phương đánh giá cao.

Không boa (tip) 

Ở Nhật Bản, văn hóa hoa (tip) hoàn toàn không tồn tại. Việc bạn cố gắng để lại tiền boa cho nhân viên phục vụ, tài xế taxi hay nhân viên khách sạn có thể gây ra sự bối rối, khó xử, thậm chí bị xem là một hành động xúc phạm nhẹ.

Lý do đằng sau điều này là vì người Nhật quan niệm rằng dịch vụ xuất sắc là một tiêu chuẩn hiển nhiên, là một phần của giá cả mà khách hàng đã trả. Cách tốt nhất để thể hiện sự hài lòng của bạn là một lời cảm ơn chân thành ("Arigatou gozaimasu") và một cái cúi đầu nhẹ.

Luôn đúng giờ

Sự đúng giờ là một trụ cột trong văn hóa Nhật Bản, đặc biệt là trong môi trường công việc và các cuộc hẹn xã giao. Việc đến muộn bị coi là hành vi thiếu tôn trọng nghiêm trọng đối với thời gian của người khác. Hệ thống tàu điện của Nhật Bản, đặc biệt là tàu cao tốc Shinkansen, nổi tiếng toàn cầu về sự chính xác đến từng giây. 

Trong các cuộc hẹn kinh doanh, việc đến trước từ 5 đến 10 phút được xem là tiêu chuẩn. Đến đúng giờ có nghĩa là bạn đã gần như muộn. Sự chính xác này phản ánh một xã hội có tính tổ chức cao, nơi hiệu quả và sự tôn trọng lẫn nhau được đặt lên hàng đầu. Đối với du khách, việc tuân thủ giờ giấc, đặc biệt là khi tham gia các tour hoặc các hoạt động đã đặt lịch trước, là điều vô cùng cần thiết.

Văn hóa xếp hàng

Trật tự và kỷ luật là những đặc điểm nổi bật của xã hội Nhật Bản, và không có gì minh họa cho điều này rõ hơn văn hóa xếp hàng. Từ sân ga, trạm xe buýt, cửa hàng tiện lợi, nhà hàng cho đến thang máy, bạn sẽ luôn thấy mọi người tự giác xếp thành một hàng thẳng tắp và kiên nhẫn chờ đến lượt.

Việc chen lấn hay cắt hàng được xem là hành vi cực kỳ thô lỗ và ích kỷ. Văn hóa này được dạy từ rất sớm và đã ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người dân. Nó phản ánh một tư duy coi trọng sự công bằng và lợi ích của tập thể hơn là sự tiện lợi của cá nhân. 

Trao và nhận danh thiếp (Meishi)

Trong môi trường kinh doanh tại Nhật, việc trao đổi danh thiếp (meishi koukan) không chỉ là chia sẻ thông tin liên lạc mà là một nghi thức trang trọng, một phần quan trọng để thiết lập mối quan hệ. Danh thiếp, hay meishi, được xem như một phần "bộ mặt" và danh tính của một người.

Nghi thức trao đổi meishi đòi hỏi sự tỉ mỉ. Bạn phải đứng lên, trao danh thiếp bằng cả hai tay, mặt chính của danh thiếp hướng về phía người nhận để họ có thể đọc được ngay. Khi nhận danh thiếp, bạn cũng phải nhận bằng cả hai tay, đọc kỹ thông tin trên đó và thể hiện sự quan tâm. 

Tắm suối nước nóng (Onsen)

Onsen không chỉ là một nơi để tắm, nó là một trải nghiệm văn hóa sâu sắc, một nơi để thư giãn, giao lưu xã hội và thanh tẩy cả cơ thể lẫn tâm hồn. Tuy nhiên, việc tận hưởng onsen đòi hỏi bạn phải tuân thủ một số quy tắc nghiêm ngặt. Trước hết, khu vực tắm thường được phân chia riêng cho nam và nữ. Bạn phải cởi bỏ toàn bộ quần áo ở phòng thay đồ.

Quy tắc quan trọng nhất là phải tắm gội, kỳ cọ thật sạch sẽ tại khu vực tắm tráng riêng biệt trước khi bước vào bồn tắm chung. Bồn onsen là nơi để ngâm mình thư giãn, không phải để làm sạch cơ thể. Khi vào bồn, bạn không được mặc đồ bơi và phải giữ cho chiếc khăn tay nhỏ (dùng để che hoặc lau mồ hôi) không chạm vào nước trong hồ. Bạn có thể đặt nó trên đầu hoặc bên cạnh thành bồn. 

Gợi ý sách hay nên đọc về văn hóa Nhật Bản tại Vanlangbooks

Linh Hồn Nhật Bản

Cuốn sách này giống như một cuốn từ điển văn hóa sống động, một công cụ giải mã không thể thiếu cho bất kỳ ai muốn tiếp cận văn hóa Nhật Bản một cách hệ thống. Thay vì kể chuyện lan man, Linh Hồn Nhật Bản đi thẳng vào cốt lõi vấn đề bằng cách phân tích hơn 100 từ khóa then chốt đã định hình nên tư duy và bản sắc Nhật. 

Các từ khóa này trải rộng trên nhiều lĩnh vực, từ mỹ học với các khái niệm như Wabi-Sabi (vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, vô thường) và Mono no aware (nỗi bi cảm trước sự tàn phai của vạn vật), đến triết lý sống như Ikigai (lý do để tồn tại).

Bằng cách giải thích cặn kẽ bối cảnh ra đời và ý nghĩa của từng từ khóa, "Linh Hồn Nhật Bản" giúp người đọc kết nối các chấm nhỏ để nhìn ra một bức tranh lớn. Bạn sẽ hiểu tại sao sự tinh tế (biểu hiện qua các nghi thức) lại quan trọng, tại sao sự hài hòa (wa - 和) lại là nền tảng của các mối quan hệ xã hội. 

Hoa Cúc Và Gươm

Hoa Cúc Và Gươm là một công trình nhân học kinh điển, một tác phẩm nền tảng mà bất kỳ ai muốn nghiên cứu nghiêm túc về Nhật Bản đều phải đọc. Được viết bởi nhà nhân học người Mỹ Ruth Benedict, cuốn sách lý giải một cách xuất sắc sự song hành của hai hình ảnh tưởng chừng như đối lập trong tâm hồn Nhật: "Hoa cúc" và "Gươm". "Hoa cúc" là biểu tượng của Hoàng gia, của nghệ thuật, của sự tinh tế, lòng yêu cái đẹp và một cuộc sống duy mỹ. Trong khi đó, "Gươm" đại diện cho tinh thần võ sĩ đạo (bushido), lòng trung thành, danh dự, kỷ luật thép và sự sẵn sàng hy sinh.

Cuốn sách phân tích sâu sắc làm thế nào hai thái cực này không triệt tiêu mà lại bổ sung cho nhau, tạo nên một hệ thống giá trị xã hội phức tạp. Nó giải mã các khái niệm cốt lõi như On (ân nghĩa - món nợ ân tình không bao giờ trả hết), Giri (nghĩa lý - bổn phận đối với xã hội và danh dự của bản thân), và Ninjō (nhân tình - cảm xúc cá nhân). Đọc "Hoa Cúc và Gươm", bạn sẽ hiểu được cội rễ của sự kỷ luật, lòng trung thành và cả những áp lực vô hình trong xã hội Nhật Bản hiện đại.

Đắc Nhân Tâm Kiểu Nhật 

Nếu hai cuốn sách trên mang tính học thuật và triết lý, thì "Đắc Nhân Tâm Kiểu Nhật" lại là một cuốn cẩm nang ứng dụng thực tế, giúp bạn điều hướng các mối quan hệ xã hội một cách tinh tế. Tác giả, một chuyên gia tâm lý người Nhật, mang đến một góc nhìn rất khác về "đắc nhân tâm". Đó không phải là nghệ thuật chinh phục hay lấy lòng người khác, mà là nghệ thuật "quan tâm đúng mức" để bảo vệ năng lượng của chính mình và xây dựng những mối quan hệ lành mạnh.

Cuốn sách đặc biệt hữu ích cho những ai cảm thấy mệt mỏi vì luôn cố gắng làm hài lòng người khác. Nó chỉ ra rằng sự quan tâm thái quá không chỉ làm bạn kiệt sức mà còn có thể gây áp lực cho người nhận. Thay vào đó, tác giả gợi ý những phương pháp giao tiếp tinh tế, cách lắng nghe và đặt ra những ranh giới cần thiết. 

Kết luận

Văn hóa Nhật Bản là một thế giới phong phú, nơi mỗi hành động nhỏ đều có thể chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc. Việc tìm hiểu trước không chỉ giúp bạn tránh được những sai lầm không đáng có, mà còn thể hiện sự tôn trọng của bạn đối với một nền văn hóa vĩ đại, mở ra cơ hội cho những kết nối chân thành. Hãy trang bị cho mình những cuốn sách chuyên sâu tại Vanlangbooks để tự tin khám phá và thực sự "sống như người bản địa" tại Nhật Bản!